مشکلات رفتاری کودکان چگونه درمان می شود

مشکلات رفتاری کودکان زمانی است که رفتارهای آزاردهنده و خارج از عرف کودک مداوم، تکرار شونده و در بازه زمانی تشدید می شود.
مشکلات رفتاری کودکان از اساسی ترین اشکالاتی است که شاید خیلی مورد توجه والدین قرار نگیرد.  معمولا با توجه به سن کودک والدین این اشکالات رفتاری را توجیه می کنند و رفع آن را هم مصادف با بزرگ تر شدن کودک می دانند.
در حالیکه اینگونه نیست و تداوم اشکالات رفتاری خطر بروز اختلالات رفتاری را در سنین نوجوانی افزایش می دهد.
گاهی هم والدین تسلیم رفتارهای نادرست کودک می شوند و تداوم این رویه به طور کلی علاوه بر روند اجتماعی شدن کودک، مخاطرات جدی را برای امنیت روانی خانواده ایجاد می کند.
چنانچه این اشکالات در کودکی و در زمان خودش شناسایی و حل و فصل شود؛ از بروز بسیاری از گرفتاری ها برای کودک و خانواده پیشگیری خواهد شد.
بنابراین نسبت به نشانه هایی که در ادامه گفته شده است بسیار هوشیار باشید. چنانچه در فرزندتان شاهد بروز و تداوم نشانه ها بودید سعی کنید که به موقع و از طریق مراجع تخصصی همانگونه که بدان اشاره خواهیم کرد، این اشکالات را حل و فصل نمایید.

نشانه های عمومی وجود اشکالات رفتاری کودکان

مشکلات رفتاری کودکان با توجه به رده سنی آنها متفاوت خواهد بود و معمولا از سه سالگی به بعد وجود نشانه ها مستلزم رسیدگی و درمان است:

• زبان ارتباطي او نامناسب است.
• گاز می گیرد، می زند و پرت می کند.
• براي رسيدن به موقعيت دلخواه قشقرق راه مي اندازد، گريه ميكند و يا جيغ ميكشد.
• كودك در برقراري ارتباط با همسالانش دچار مشكل ميشود.
• در انجام بازيهاي مشاركتي، توانايي كنترل موقعيتهاي متفاوت و نامطلوب مثل شكست را ندارد.
• به بچه‌های کوچک‌تر از خود تمایل به زورگویی دارد.
• در برابر همسالانش احساس ضعف می‌کند.
• قانون پذير نيست .
• صبر و تحمل كمي دارد.
• منتظر نوبت خود نمي ماند.
• تحت سلطه همسالان خود است.
• درباره خودش اطلاعات کمی به دیگران می‌دهد.
• ممکن است گوشه‌گیر باشد و تمایلی به شرکت در مهمانی ها و مجالس ندارند.
• درباره همسالانش به ویژه کسانی که از او برتر هستند، بدگویی می‌کند.
• در رویایی با شرایط جدید مضطرب می‌شود.
• در مدرسه و کلاس درس، کم حرف می‌زنند.
• نیاز مبرم به جلب توجه دارند.
• از شکست می‌ترسد.
• در دوست‌یابی و حفظ دوستانش مشکل دارد.
• اعتماد به نفس و انگيزه كافي ندارد.
• کمتر خوشحال و بیشتر عصبانی می شود.

و سایر نشانه هایی از این دست که به صورت تکرار شونده و مداوم در رفتار کودکان مشاهده می کنید.
نشانه ها معمولا به نحوی است که به مرور زمان بهتر نمی شود و فقط به وضعیت جدی تر تغییر می کند.

عوامل اصلی بروز مشکلات رفتاری کودکان

• روش فرزندپروری:

از مهمترین عواملی که سبب بروز و تشدید و ماندگاری اشکالات رفتاری در کودکان می شود؛ روشهای نادرست فرزندپروری است.
زمانی که والدین بسیار سخت گیرانه عمل می کنند و یا برعکس هنگامی که هیچ قانون و قاعده ای را برای کودکان مجاز نمی دانند.
هردوطیف آسیب اصلی را به رفتار کودک وارد می کنند. یعنی کودکی که با اعتدال در تعلیم و تربیت مواجه نمی شود.

• جنسیت :

 پسران بسیار بیشتر از دختران از اختلالات رفتاری رنج می برند. البته دقیقا مشخص نیست که آیا علت ژنتیکی است یا به تجربیات اجتماعی شدن آنها مرتبط است.

• حاملگی و تولد:

حاملگی های سخت، شرایط ملتهب و پراسترس مادران در دوران بارداری، زایمان زودرس و حتی وزن کم هنگام تولد ممکن است در برخی موارد منجر به بروز مشکلات رفتاری کودکان در مراحل بعدی رشد و نمو شود.

• خلق و خوی والدین:

 کودکانی که از سنین پایین در شرایطی سخت تربیت و مدیریت می شوند و در معرض پرخاشگری های والدین با یکدیگر و با خودشان هستند، احتمال بیشتری دارد که در مراحل بعدی زندگی دچار اختلالات رفتاری شوند.

• زندگی خانوادگی:

احتمال بروز اختلالات رفتاری در خانواده های ناکارآمد بسیار بیشتر است. به عنوان مثال، در خانواده هایی که خشونت خانگی، فقر، مهارت های ضعیف والدگری،  سوء مصرف مواد و یا الکل، تنبیه بدنی کودک و غیره وجود دارد، کودک در معرض خطر بیشتری قرار دارد.

• مشکلات یادگیری:

مشکلات خواندن و نوشتن اغلب با مشکلات رفتاری همراه است.

• ناتوانی های ذهنی:

احتمال ابتلا به اختلالات رفتاری در کودکان دارای ناتوانی ذهنی دو برابر بیشتر از سایر کودکان است.

• تاخیر رشدی:

کودکانی که به علل مختلف در زمینه رشد مهارتهای اساسی اعم از حسی-حرکتی، کلامی، پردازشی، شناختی، رفتاری و ارتباطی؛ از همسالان خود و از شاخص های رشدی عقب می مانند و دچار تاخیر هستند، بیش از سایر کودکان در معرض مشکلات و اختلالات رفتاری قرار دارند.

مشکلات رفتاری کودکان عملکردهای اجرایی آنها را تضعیف می کند

عدم رسیدگی و حل و فصل مشکلات رفتاری کودکان منجر به افت عملکردهای اجرایی کودک خواهد شد. ممکن است کودک دارای هوش بهر بالایی هم باشد اما به علت تداوم مشکلات رفتاری دچار اشکالات یادگیری شود.  در اثر تشدید اشکالات رفتاری دچار بی توجهی شود.
وقتی در یک بازه زمانی مشکلات رفتاری کودک تکرار و تشدید می شود رفته رفته سایر عملکرهای کودک تحت تاثیر قرار می گیرد. ممکن است کمتر بازی کند. فعالیت مثبت بدنی کمتری داشته باشد. در تعاملات اجتماعی با همسالان کمتر مشارکت کند. کمتر صحبت کند.
به انجام تکالیف، کشیدن نقاشی، شعرخواندن و یا کتاب خواندن و بسیاری دیگر از فعالیتهای ضروری برای رشد و نمو، تمایل کمتری نشان دهد.
افت فعالیتهای مثبت و ضروری در روتین روزانه کودک عاملی برای ضعف در عملکردهای اجرایی او می شود. همچنین ممکن است مانعی برای رسیدن به شاخص های استقلال رشدی او هم شود (در خصوص شاخص های استقلال کودک تا هشت سالگی بیشتر بخوانیم).

شایع ترین مشکلات رفتاری کودکان

همه کودکان خردسال می توانند گهگاهی شیطنت کنند، سرکش و بی قرار باشند و یا رفتارهای تکانشی نشان دهند که کاملا طبیعی است.
با این حال، در برخی از کودکان رفتارهای چالش برانگیز و آزاردهنده تکرار می شود و به دلیل عدم رسیدگی والدین با افزایش سن تشدید می شود و در نهایت تبدیل به اختلال رفتاری می شود.
شایع ترین اختلالات رفتار مخرب شامل اختلال نافرمانی مقابله ای (ODD)، اختلال سلوک (CD) و اختلال نقص توجه بیش فعالی (ADHD) است.
این سه اختلال رفتاری علائم مشترکی دارند. بنابراین تشخیص آن می‌تواند دشوار و زمان‌بر باشد.  یک کودک یا نوجوان ممکن است همزمان دو اختلال داشته باشد.

اختلال لجبازی و نافرمانی در کودکان

تصور می‌شود که از هر 10 کودک زیر 12 سال یک نفر مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌ای است و تعداد پسران دو به یک از دختران بیشتر است. برخی از رفتارهای معمول یک کودک مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله ای عبارتند از:

• کودک اغلب از کوره در می رود.
• نوسانات رفتاری مکرر و مشهود دارد.
• اغلب با بزرگسالان جر و بحث و مشاجره می کند.
• از قواعد سرپیچی و یا به آنها اعتراض می کند.
• عملا دیگران را آزار می دهد و ناراحت می کند.
• حساس و زودرنج است.
• عصبی است.
• کینه توز و انتقام جو است.
• پرخاشگری کلامی دارد.
• غالبا برای اشتباهات و یا رفتارهای نامناسبش دیگران را سرزنش می کند.

اختلال سلوک

اختلال سلوک در کودکان یکی از ریشه های اصلی بزهکاری در نوجوانی و جوانی است.
اختلال سلوك يك رشته رفتارهاي پايدار است كه همگام با زمان، تكامل مي يابد و بيش از همه با پرخاشگري و نقض حقوق ديگران مشخص می شود.
رفتار اين كودكان به گونه اي است كه به طور جدي به حقوق اساسي ديگران يا قوانين جامعه صدمه مي رساند.
اين كودكان نسبت به افراد ديگر همدلی يا عاطفه طبيعي نشان نمي دهند و غالباً فاقد احساس گناه يا پشيماني هستند. همچنین شيوع اين اختلال قبل از سیزده سالگي است.
کودکان مبتلا به اختلال سلوک اغلب به دلیل رفتار بزهکارانه و امتناع از پذیرش قوانین، به عنوان “بچه های بد” قضاوت می شوند.
تصور می شود که حدود 5 درصد از کودکان 10 ساله این اختلال را دارند و تعداد پسران 4 به یک از دختران بیشتر است.
حدود یک سوم از کودکان مبتلا به  اختلال سلوک همچنین دارای اختلال نقص توجه بیش فعالی (ADHD) هستند.
از جمله نشانه های اصلی این اختلال عبارتند از:

• اغلب ديگران را تهديد كرده و مورد آزار و اذيت قرار مي دهند.
• نسبت به مردم ستمكاري بدني مي كنند.
• نسبت به حيوانات با بيرحمي رفتار مي كنند.
• دست به سرقت توام با رويارويي و درگيري با ديگران مي زنند.
• اموال ديگران را به عمد تخريب مي كنند.
• بدون اجازه به خانه، ملك يا ماشين ديگران وارد مي شوند.
• اشيا را از فروشگاه مي دزدند و براي جلب توجه اغلب دروغ مي گويند.
• به شدت دروغ می گویند.

اختلال نقص توجه بیش فعالی

اختلال نقص توجه بیش فعالی که بیشتر بر جنبه های توجهی و پردازشی کودکان تاثیر می گذارد؛ در اغلب موارد باعث بروز مشکلات رفتاری در کودکان می شود.
به همین جهت می توان این اختلال را هم در دسته اختلالات رفتاری نام برد.
در این مقاله می توانید به تفصیل در خصوص این اختلال مطالعه کنید. همچنین چنانچه در خصوص بیش فعالی فرزندتان مشکوک هستید؛ تست بیش فعالی ویژه والدین را نیز تکمیل کنید.

چه زمانی مشکلات رفتاری کودکان می بایست درمان شود

از دو سالگی به بعد مداخلات رفتاری کودکان می تواند شروع شود.
اگر رفتارهای آزار دهنده و خارج از عرف کودک تکرار می شود، تشدید می شود و بر روزمره خانواده تاثیر منفی می گذارد شما می بایست برای درمان کودک اقدام کنید.
هرچقدر سن کودک کمتر باشد قطعا نتایج درمان بهتر خواهد بود. در سنین پایین تر درمان مشکلات رفتاری می تواند منجر به حذف نشانه های ناخوشایند و بهبود قابل توجه رفتارکودکان شود.
در حالیکه در سنین بالاتر احتمال تبدیل مشکلات به اختلالات رفتاری وجود دارد به نحوی که گاهی مراجعه دیرهنگام والدین، درمان دارویی را ضروری می کند.
بنابراین برای درمان مشکلات رفتاری کودکان زمان بسیار مهم است و زمان را از دست ندهید.

درمان مشکلات رفتاری کودکان

برای درمان مشکلات رفتاری کودکان در سنین پایین تر می توانید از مداخلات توانبخشی در قالب جلسات بازی درمانی انفرادی و گروهی و موسیقی درمانی استفاده کنید.
همچنین بهره گیری والدین از جلسات مشاوره فرزندپروری در کنار درمان کودک امری ضروری است .
در بسیاری از مواقع تغییر روشهای فرزندپروری موجب بروز اصلاحات اساسی در رفتار کودکان می شود.
اما تعلل در درمان اشکالات رفتاری و افزایش سن کودک و بروز اختلالات رفتاری شدیدتر، درمان دارویی و کنترل نشانه ها را ضروری می کند.
کاردرمانی و گفتاردرمانی کوشا در منطقه یوسف آباد تهران در زمینه حل و فصل مشکلات رفتاری کودکان همراه و مشاوره شما خواهد بود.