اضطراب در کودکان چیست؟
اضطراب کودک یعنی ماندگار شدن و تشدید شدن ترس ها و نگرانی های معمول کودک در یک بازه رشدی.
زمانی که با افزایش سن همچنان ترس و نگرانی در کودک مستمرا وجود داشته باشد، تغییر نکند و تعدیل نشود.
وقتی که نگرانی های کودک باعث ایجاد اختلال در امور روزمره او شود؛ در خانه، مدرسه، تعامل با همسالان و غیره یعنی کودک دچار اختلال اضطرابی است.
اضطراب می تواند یک روند طبیعی در تغییرات رشد کودک باشد.
قبل از هر چیزی این مهم است که بدانیم کودکان گاه و بیگاه در مواجهه با برخی تغییرات و یا موقعیتهای جدید؛ نگران یا مضطرب می شوند.
این اضطراب تا حدودی طبیعی است. مثلا در شروع تحصیل یا رفتن به مهد کودک یا حتی تغییر محل سکونت و یا اضافه شدن کودکی به خانواده.
همچنین در هر مقطع رشدی کودکان ترس ها و نگرانی هایی خاص دارند که با بزرگتر شدن این ترس ها تبدیل به خاطره می شود و کاملا طبیعی است.
از هیولاهای زیر تخت گرفته تا دلتنگی برای مامان و بابا، برخی از اضطراب های گذر کودکان نوپا و ورود آنها به دنیای جدید و ناآشنا است.
آنها ممکن است در مورد آغاز حرکت کردنشان یا شروع مهدکودک مضطرب شوند. ممکن است متوجه مضطرب بودن اطرافیان خود شوند و رفتار آنها را الگو قرار دهند.
تحقیقات نشان می دهد که 10 درصد از کودکان دو تا پنج ساله نشانه هایی از اختلال اضطراب را نشان می دهند.
به طور کلی اضطراب احساس نگرانی، عصبی بودن یا ناراحتی در مورد چیزی با نتیجه نامشخص است.
این یک پاسخ طبیعی به استرس است که می‌تواند در موقعیتهای خاص، مانند هنگام امتحان یا قبل از مصاحبه شغلی مفید باشد.
پایداری و تشدید اضطراب در کودک نگران کننده است.
با این حال، هنگامی که اضطراب پایدار می شود و شروع به تداخل با فعالیت های روزانه می کند، می تواند باعث نگرانی شود.
در واقع اختلالات اضطرابی یکی از شایع ترین شرایط سلامت روان در کودکان است.
طبق گزارش انجمن اضطراب و افسردگی آمریکا (ADAA)، اختلالات اضطرابی از هر هشت کودک یک نفر را تحت تاثیر قرار می دهد.
علائم و نشانه های اضطراب در کودکان
اضطراب در کودکان غیرمعمول نیست و می تواند به طرق مختلف ظاهر شود.
به عنوان والدین، مراقبان یا معلمان، درک علائم و نشانه های اضطراب در کودکان ضروری است تا بتوان کمک مناسبی ارائه کرد.
چنانچه به وجود اضطراب در کودک به عنوان یک اختلال مشکوک هستید در ادامه چک لیست ارزیابی نشانه های اضطراب آمده است.
اضطراب در کودکان می تواند به طرق مختلف ظاهر شود و علائم ممکن است با توجه به سن کودک متفاوت باشد. بنابراین با دقت چک لیست ادامه را بررسی کنید تا بتوانید با اقدام به موقع، به کودک مضطرب کمک کنید.
چک لیست ارزیابی اضطراب کودک
علائم فیزیکی
- سردرد
- دل درد
- حالت تهوع
- استفراغ
- اسهال
- مشکلات خواب
- خستگی
- بی اشتهایی
- تنش عضلانی
- بی قراری
- تپش قلب
- تعریق
- فشار خون بالا
- تنگی نفس و یا تنفس سریع
- لرزاندن پاها و یا دست ها
- سرد شدن پوست در برخی نواحی مانند دست ها
- خشکی دهان
علائم رفتاری
- اجتناب از موقعیت های اجتماعی
- امتناع از رفتن به مدرسه یا مهدکودک
- گریه کردن بیش از حد
- چسبیدن به والدین و یا نزدیکان
- پرتاب کردن اجسام
- عصبانیت های مکرر
- نگرانی بیش از حد در مورد چیزهایی که خارج از کنترل آنهاست
- نیاز به اطمینان مداوم از حضور والدین یا مراقبان
- کمال گرایی
- تحریک پذیری
- اجتناب از صحبت کردن
- ناتوانی در انجام وظایف روتین
- تکانشگری
- ناتوانی در تنظیم احساسات
- ناتوانی در بروز صحیح و به موقع احساست
- عدم کنترل خود
- حافظه و تمرکز ضعیف
- مقاومت در برابر تغییرات
صدای اضطراب در کودکان
توجه کودک به جنبه های منفی و اصولا منفی گرایی، در جملات او می شنوید:
- “احتمالاً تمام روز باران خواهد بارید.”
- “من هرگز نمی دانم چگونه تکالیفم را انجام دهم.”
- “من همیشه زندگی بدی خواهم داشت.”
- “هیچ کس مرا دوست ندارد.”
- “من هیچ دوستی ندارم.”
- “معلم همه را به جز من دوست دارد.”
- “من دوست ندارم.” (بی انگیزگی برای بازی، تفریح و یا سایر فعالیتها)
انواع اختلالات اضطرابی در کودکان
اختلال اضطراب فراگیر:
کودکان مبتلا به این اختلال، نگرانی بیش از حد و غیرقابل کنترلی در مورد چیزهای مختلفی مانند مدرسه، خانواده، دوستان یا سلامتی دارند.
اختلال اضطراب جدایی:
کودکان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی، ترس بیش از حد از جدایی از والدین یا مراقبان خود دارند.
اختلال اضطراب اجتماعی:
کودکان مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی ترس شدیدی از قضاوت یا طرد شدن در موقعیت های اجتماعی دارند.
فوبیای خاص:
کودکان مبتلا به فوبیای خاص ترس شدیدی از یک شی یا موقعیت خاص مانند حیوانات، ارتفاعات یا پرواز دارند.
اختلال هراس:
کودکان مبتلا به اختلال پانیک، حملات پانیک غیرمنتظره و مکرر را تجربه می کنند که با علائم فیزیکی مانند تعریق، لرزش یا تپش قلب همراه است.
اختلال وسواس فکری اجباری:
کودکان مبتلا به اختلال وسواس؛ افکار، تصاویر یا تکانه های مداوم و مزاحم (وسواس) دارند که آنها را به انجام رفتارهای تکراری یا اعمال ذهنی (اجبار) برای کاهش اضطراب سوق می دهد. مثلا ممکن است روزی سه بار محتویات کیف مدرسه را مرتب کنند.
علل اضطراب در کودکان
عوامل مختلفی ممکن است موجب بروز و ابتلای کودک به اختلال اضطرابی شود که در ادامه به مهمترین آنها اشاره شده است:
- عوامل ژنتیکی: کودکانی که سابقه خانوادگی اختلالات اضطرابی دارند، بیشتر احتمال دارد که خودشان دچار اضطراب شوند.
- عوامل محیطی: استرس در خانه یا مدرسه به علت رویدادهای آسیب زا، پرتنش و یا قرار گرفتن در معرض خشونت.
- والدین کمال گرا: زمانیکه توقعات والدین از همان کودکی نسبت به فرزندشان بیش از حد است، کودک رفته رفته دچار اضطراب می شود.
- برخی شرایط پزشکی یا داروها: مصرف برخی داروها باعث اضطراب در کودکان می شود.
- وجود برخی اختلالات: اختلال اتیسم و اختلال بیش فعالی در کودکان می تواند علائم اضطرابی در کودکان ایجاد کند.
توجه به این نکته مهم است که اضطراب می تواند بدون علت یا محرک هم آشکار شود.
چه زمانی اضطراب کودک باید درمان شود؟
زمانی که نشانه های اضطراب در کودکان ویژگی های زیر را داشته باشد؛ قطعا رسیدگی و درمان فوری ضروری خواهد بود:
- تکرارشونده و مداوم شده است.
- باعث ایجاد علائم فیزیکی که در بالا گفته شد، می شود.
- بهتر نمی شود یا بدتر می شود.
- شما نمی توانید هیچ تاثیر مثبتی بر بهبود اوضاع داشته باشید.
- اضطراب بر روزمره کودک، تعاملاتش و خانواده اثر منفی گذاشته است.
- در توانایی او برای حضور در مدرسه یا شرکت در فعالیت های اجتماعی اختلال ایجاد می کند.
- باعث ناراحتی قابل توجهی برای کودک یا خانواده او می شود.
درمان حرفه ای اضطراب در کودکان
بهترین درمان اضطراب در کودکان مداخلات بازی درمانی و موسیقی درمانی است.
از این طریق کودک مهارتهای لازم برای مدیریت و مواجهه با موقعیت های متفاوت را پیدا می کند.
این گروه از مداخلات درمانی به کودکان کمک می کند تا با تغییر الگوهای فکری و رفتارهای منفی، اضطراب خود را مدیریت کنند.
در کاردرمانی و گفتاردرمانی کوشا واقع در محله یوسف آباد تهران، در قالب جلسات بازی درمانی گروهی و انفرادی و موسیقی درمانی به کودکان مضطرب کمک می شود.
برای دریافت اطلاعات بیشتر لینک را مطالعه کنید.
شما و کودک در خلال جلسات رفته رفته تغییرات مثبت و خوشایند را در رفتار و عملکرد کودک شاهد خواهید بود.
البته در موارد حاد و زمانی که والدین بسیار دیر مراجعه می کنند؛ ممکن است دارو نیز تجویز شود، اما این معمولا آخرین راه حل است.
نقش دارو در درمان اضطراب کودکان
معمولاً دارو درمانی پیشنهاد اول برای اضطراب در کودکان نیست، اما ممکن است در موارد شدید تجویز شود.
متاسفانه برخی والدین بدون توجه به سن کودک فورا سراغ درمان دارویی می روند.
داروهای ضد افسردگی، مانند مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs)، اغلب برای درمان اضطراب در کودکان استفاده می‌شوند.
این داروها عوارض جانبی بسیاری دارند و در دنیا با حساسیت بسیار زیادی برای کودکان تجویز می شود.
با این حال، در صورت ضرورت این داروها باید با احتیاط بسیار و زیر نظر روانپزشک کودکان تجویز شود.
اشکالات رفتاری کودک، اضطراب نیست
همانگونه که در بالا اشاره شد، اضطراب در کودکان نشانه های بالینی دارد.
گاهی اوقات والدین، لجبازی، رفتارهای نمایشی، گریه های تعمدی، پرخاشگری های فیزیکی و یا کلامی و سایر اشکالات رفتاری کودک را به حساب داشتن اضطراب می گذارند.
متاسفانه همین مساله و توجه بیش از حد به رفتارهای منفی کودک، موجب تشدید اشکالات رفتاری در کودک می شود.
حال آنکه مشکلات رفتاری کودک نیز می بایست ضمن اصلاح روش های فرزندپروری به صورت تخصصی رسیدگی و رفع شود. متخصصین کوشا در این مسیر همراه شما خواهند بود.
راهکارهای پیشگیری از اضطراب کودکان
پیشگیری از اضطراب در کودکان می تواند چالش برانگیز باشد.
اما راهبردهایی وجود دارد که والدین، مراقبان و معلمان می توانند برای کمک به کاهش خطر اضطراب از آنها استفاده کنند:
- تشویق کودکان به بیان احساساتشان.
- ایجاد محیطی امن و حمایتی برای کودکان برای بیان نگرانی هایشان.
- توجه ویژه به ایجاد عادات سالم در کودکان مانند ورزش منظم، رژیم غذایی سالم و بهداشت خواب خوب.
- دادن مسئولیت‌های متناسب با سن و فرصت‌های تصمیم‌گیری به کودکان.
- کاهش قرار گرفتن در معرض موقعیت های استرس زا، مانند خشونت در رسانه ها یا فشار تحصیلی بیش از حد.
- توجه ویژه به مراحل رشد کودکان و افزایش توانمندیها به تناسب سن (این مقاله را بخوانید تا شاخص های استقلال در کودکتان را بررسی کنید).