فرزندپروری چگونه باید باشد؟

فرزندپروری کودکان مهمترین عامل در رشد مهارتهای کودک به تناسب سن است.
یکی از عوامل موثر در رشد و نمو کودکان “محیط” است. یعنی هر آنچه کودک از محیط پیرامون خود دریافت می کند.
که شامل داده های شناختی، عاطفی، رفتاری، کلامی و سایر داده های حسی می شود.
والدین عناصر اصلی در محیط رشد و نمو کودک هستند. هم الگوهای اصلی کودکان به شمار می روند و هم نحوه تعامل آنها با کودک؛ تعیین کننده مهارتهای اجتماعی، رفتاری و ارتباطی خواهد شد. 
به همین علت شیوه فرزندپروری والدین می تواند یکی از اصلی ترین عوامل محیطی موثر بر فرایند رشد و نمو کودکان باشد.

فرزندپروری یعنی چه؟

مادری نزد حکیمی رفت و گفت : مرا در تربیت و پرورش فرزندم راهنمایی کن.
حکیم گفت: فرزندت چند سال دارد و مادر پاسخ داد یک سال.
حکیم گفت : یک سال دیرآمده ای.
این حکایت معنی فرزندپروری را روشن می کند.
فرزندپروری یعنی شیوه تعامل والدین با کودک که از همان بدو تولد آغاز می شود.
فرزندپروری به معنای به کارگیری روشهای عجیب و غریب تربیتی و از یک سن مشخص نیست.
فرزندپروری یعنی از زمان تولد کودکم با او چنان تعامل می کنم که در حد ظرفیتش بتواند به استقلال، توانمندی و نشاط و شادابی دست یابد.  
در ادامه 10 کلید اصلی فرزندپروری موثر برای والدین آمده است. با رعایت نکات زیر می توانید عواملی موثر در رشد و نمو کودکتان باشید. 

1. فرزندپروری بر پایه رشد استقلال و اعتماد به نفس کودکان

شیوه فرزندپروری و نوع نگاه والدین به کودک، باعث شکل گیری نوع احساس کودکان نسبت به خودشان می شود.
لحن صدای شما، زبان بدن و هر بیانی که دارید جذب بچه هایتان می شود. گفتار و کردار شما به عنوان والدین بیش از هر چیز دیگری بر رشد اعتماد به نفس آنها تأثیر می گذارد.
تمجید از دستاوردها، هر چند کوچک، باعث می شود آنها احساس غرور کنند.
اجازه دادن به بچه ها برای انجام کارها به طور مستقل باعث می شود آنها احساس توانایی و قدرت کنند.
در مقابل، تحقیر نظرات یا مقایسه نامطلوب یک کودک با دیگری باعث می شود که کودکان احساس بی ارزشی کنند.
حمایت بیش از حد باعث خدشه دار شدن استقلال کودکان می شود.
و استقلال کودک کلیدی برای اعتماد به نفسش است.
بنابراین در روشهای خود مرور کنید :”آیا این روش به رشد استقلال در فرزندم کمک می کند یا خیر؟”.
از بیان جملات بارگذاری شده در ذهنتان یا استفاده از کلمات به عنوان سلاح خودداری کنید.
نظراتی مانند “چه کار احمقانه ای!” یا “شما بیشتر شبیه یک نوزاد رفتار می کنید تا برادر کوچکتان!” می تواند مانند ضربات فیزیکی باعث آسیب کودک شود.
کلمات خود را با دقت انتخاب کنید و دلسوز باشید.
بگذارید فرزندانتان بدانند که همه اشتباه می کنند و شما همچنان آنها را دوست دارید، حتی اگر رفتار آنها را دوست نداشته باشید.

2. فرزندپروری با تاکید بر رفتارهای مثبت کودکان است نه منفی.

آیا تا به حال به این فکر کرده اید که چند بار در یک روز به فرزندان خود واکنش منفی نشان می دهید؟
ممکن است متوجه شوید که خیلی بیشتر از تعریف کردن انتقاد می کنید.
چه احساسی نسبت به رئیسی دارید که با این همه راهنمایی منفی با شما رفتار می کند، حتی اگر نیت خوبی داشته باشد؟
روش مؤثر فرزندپروری این است که بچه ها را در حال انجام یک کار درست غافلگیر کنید: “شما تخت خود را بدون اینکه از شما خواسته شود مرتب کردید – فوق العاده است!”
یا “من داشتم بازی تو را با خواهرت تماشا می کردم و خیلی صبور بودی.”
این جملات بیشتر از سرزنش های مکرر باعث تشویق رفتار خوب در دراز مدت می شود.
سعی کنید هر روز چیزی برای تعریف پیدا کنید.
در مورد پاداش ها سخاوتمند باشید؛ عشق، در آغوش گرفتن و تعریف شما می تواند معجزه کند؛ ضمن اینکه کافی است.
با خرید مکرر اسباب بازی و پاداشهای نقدی فقط اخلاق فرزندتان را خراب می کنید و ممکن است او را باجگیر کنید.
به زودی متوجه خواهید شد که رفتاری را که دوست دارید مشاهده کنید، در فرزندتان “رشد” می کند.
ضمن اینکه به رفتارهای منفی کودکان بی توجه باشید و این فرصت را بدهید که تعامل صحیح را یادبگیرند.
جیغ و فریاد و گریه نباید منشا اثر باشد.
توجه به این رفتارها، این خصایص منفی را در فرزندتان ماندگار می کند.

3. فرزندپروری محدودیت ها و قوانین را مشخص می کند.

نظم و انضباط در هر خانه ای ضروری است.
هدف نظم و انضباط کمک به کودکان در انتخاب رفتارهای قابل قبول و یادگیری خودکنترلی است.
آنها ممکن است محدودیت هایی را که برای آنها تعیین می کنید آزمایش کنند، اما آنها برای تبدیل شدن به بزرگسالانی مسئولیت پذیر به این محدودیت ها نیاز دارند.
ایجاد قوانین خانه به بچه ها کمک می کند تا انتظارات شما را درک کنند و خودکنترلی را توسعه دهند.
شما می توانید با یک برنامه منظم روزانه که قابلیت امتیازدهی داشته باشد؛ به توسعه نظم پذیری در فرزندتان کمک کنید.
اشتباه رایجی که والدین در فرزندپروری مرتکب می شوند؛ عدم ثبات است.
شما نمی توانید بچه ها را به خاطر عملکرد و یا رفتار نادرست تنبیه کنید و روز بعد همان را نادیده بگیرید.
بنابراین ثبات و قاطعیت در عین مهربانی و عشق ورزی یک کلید در فرزندپروری موثر است.

4. فرزندپروری یعنی برای کودکان وقت بگذارید.

هیچ اسباب بازی و یا وسیله سرگرمی و حتی کلاسهای متفاوت نمی تواند جایگزین شما برای فرزندتان شود.
برای کودکان وقت بگذارید.
در برنامه روزانه ساعاتی را بگنجانید که با هم باشید و در کنارهم فعالیتی را انجام دهید.
وقتی کودکان توجهی که می‌خواهند را از والدین خود دریافت نمی‌کنند، اغلب با بدرفتاری و بروز رفتارهای منفی سعی در جلب توجه می کنند؛ زیرا مطمئن هستند به آن رفتارها پاسخ داده خواهد شد.
بسیاری از والدین وقت گذاشتن با فرزندانشان را برایشان مفید می دانند.
هر هفته یک “شب ویژه” برای با هم بودن ایجاد کنید و به فرزندان خود اجازه دهید تصمیم بگیرند که چگونه وقت خود را بگذرانند.
به دنبال راه‌های دیگر برای تعامل موثر باشید مثلا یادداشت یا چیز خاصی را در جعبه غذای کودک خود قرار دهید.
اگر والدین شاغل هستید، احساس گناه نکنید. شما می توانید با انجام فعالیتهایی هرچند کوچک با فرزندتان وقت بگذرانید.
آماده کردن یک خوراکی، خرید کردن با همدیگر، بازی کردن در پارک در روزهای تعطیل، قصه گفتن، رقصیدن و بسیاری دیگر.

5. فرزندپروری باید الگوی خوبی برای کودک بسازد.

بچه های جوان با تماشای والدین خود چیزهای زیادی در مورد نحوه رفتار کردن یاد می گیرند.
هر چه کم سن تر باشند، نشانه های بیشتری از شما می گیرند.
قبل از اینکه جلوی فرزندتان داد بکشید و یا دعوا کنید، به این فکر کنید: آیا می‌خواهید کودکتان هنگام عصبانیت اینگونه رفتار کند؟
توجه داشته باشید که دائماً توسط فرزندانتان تحت نظر هستید.
مطالعات نشان داده است که کودکانی که کتک می زنند معمولاً الگوی پرخاشگری در خانه دارند.
ویژگی هایی را که می خواهید در فرزندان خود ببینید الگو کنید: احترام، صمیمیت، صداقت، مهربانی، بردباری. رفتار غیر خودخواهانه از خود نشان دهید.
کارهایی را برای دیگران انجام دهید بدون اینکه انتظار پاداشی داشته باشید.
تشکر و قدردانی کنید.
مهمتر از همه، با فرزندانتان همان طور رفتار کنید که انتظار دارید دیگران با شما رفتار کنند.

6. فرزندپروری بر پایه تعامل است نه دستور.

شما نمی توانید از بچه ها انتظار داشته باشید که همه کارها را صرفاً به این دلیل انجام دهند که شما به عنوان یک والدین «این را می گویید».
آنها به همان اندازه که بزرگسالان می خواهند؛ شایسته توضیح هستند.
البته یک نکته ظریف وجود دارد و آن هم توجه به سن است.
قبل از شکل گیری مفاهیم انتزاعی در کودکان معمولا قبل از چهار پنج سالگی باید عملکرد و رفتار صحیح را به صورت عینی به آنها آموزش دهیم.
نه اینکه در خصوص آنها سخنرانی کنیم چون احتمالا کودک درک صحیحی از واژه های ما نخواهد داشت و بیشتر به صورت عینی و عملی یاد خواهد گرفت.
اما برای کودکان بزرگتر اگر برای توضیح دادن وقت نگذاریم، بچه ها شروع به تعجب در مورد ارزش ها و انگیزه های ما می کنند و اینکه آیا آنها مبنایی دارند یا خیر.
والدینی که با فرزندان خود استدلال می کنند به آنها اجازه می دهند که بدون قضاوت درک کنند و یاد بگیرند.
انتظارات خود را روشن کنید. اگر مشکلی وجود دارد، آن را توصیف کنید، احساسات خود را بیان کنید و از فرزندتان دعوت کنید تا با شما روی راه حل کار کند.
حتماً عواقب آن را نیز لحاظ کنید. پیشنهادات را ارائه دهید و پذیرای پیشنهادات فرزندتان نیز باشید.
مذاکره کنید. کودکانی که در تصمیم گیری ها شرکت می کنند، انگیزه بیشتری برای اجرای آنها دارند.

7. سبک فرزندپروری خود را تنظیم کنید و انعطاف پذیر باشید.

اگر اغلب از رفتار فرزندتان احساس “ناامیدی” می کنید، شاید انتظارات غیر واقعی دارید.
والدینی که مدام به “بایدها” فکر می کنند؛ اغلب به فرزندشان ناخواسته آسیب می رسانند.
به عنوان مثال، “کودک من باید تا به حال آموزش فلان مهارت را دیده باشد”. خیر “بایدها” را خود شما بسازید.
وضعیت فرهنگی و اقتصادی خانواده ها با یکدیگر متفاوت است. 
بنابراین شیوه فرزندپروری شما باید با توجه به ظرفیتهای فرهنگی و اقتصادی خانواده خودتان باشد.
کودکان هم اینگونه درک درستی از موقعیت پیدا می کنند.
به استثنای آنچه که عمومیت دارد مثلا احترام به محیط زیست، مهارتهای صحیح اجتماعی شدن، یادگیری و انضباط در مدرسه و مسائلی از این حیث، سایر موارد در خانواده تعیین می شود. 
خانواده ها با یکدیگر متفاوت هستند. محیط های کودکان بر رفتار آنها تأثیر می گذارد، بنابراین ممکن است بتوانید با تغییر محیط آن رفتار را تغییر دهید.
اگر متوجه شدید که دائماً به کودک ۲ ساله‌تان «نه» می‌گویید، به دنبال راه‌هایی برای تغییر محیط اطراف خود باشید تا موارد کمتری ممنوع باشد.
این باعث ناامیدی کمتری برای هر دوی شما می شود.
همانطور که فرزند شما تغییر می کند، به تدریج باید سبک فرزندپروری خود را تغییر دهید.
به احتمال زیاد، آنچه که اکنون با فرزند شما کار می کند، در یک یا دو سال آینده به خوبی کار نخواهد کرد.
با افزایش سن کودک روشهای تعاملی و تغییرات شما در فرزندپروری اجتناب ناپذیر است مخصوصا در دوره نوجوانی.  

8. فرزندپروری نشان می دهد که عشق شما بدون قید و شرط است.

به عنوان والدین، شما مسئول اصلاح و راهنمایی فرزندانتان هستید.
اما نحوه بیان راهنمایی های اصلاحی خود، تفاوت زیادی در نحوه دریافت آن توسط کودک ایجاد می کند.هنگامی که مجبورید با کودک خود روبرو شوید، از سرزنش، انتقاد یا عیب جویی خودداری کنید.
چون این رفتار به عزت نفس کودک لطمه می زند و می تواند منجر به رنجش شود.
درعوض، سعی کنید حتی زمانی که فرزندانتان را تنبیه می کنید، آنها را همچنان دوست دارید و می دانید که می توانند بهتر عمل کنند. .
مطمئن شوید که آنها می دانند؛ اگرچه انتظار بهتری از او دارید اما عشق شما در همه حال وجود دارد.

9. فرزندپروری موثر یعنی نیازها و محدودیت های خود را به عنوان والدین می شناسید.

اگر به عنوان والدین اشکالاتی دارید با آن مواجه شوید.
قاعدتا شما به عنوان والدین دارای نقاط قوت و ضعفی هستید. توانایی های خود را بشناسید: “من عاشق و فداکار هستم.”
روی نقاط ضعف خود کار کنید: “من باید با نظم و انضباط سازگارتر باشم.”
سعی کنید از خود، شریک زندگی و فرزندانتان انتظارات واقع بینانه داشته باشید.
شما مجبور نیستید همه پاسخ ها را داشته باشید و خودتان را ببخشید.سعی کنید فرزندپروری را به یک شغل قابل مدیریت تبدیل کنید.
به جای اینکه همه چیز را به یکباره بررسی کنید، روی مناطقی تمرکز کنید که به بیشترین توجه نیاز دارند.
تمرکز بر نیازهایتان شما را خودخواه نمی کند. اگر به رشد و توسعه فردی خود اهمیت ندهید نمی توانید والدین با انگیزه و بانشاطی باشید.
این به سادگی به این معنی است که شما به سلامت خود اهمیت می دهید، که یکی دیگر از ارزش های بسیار مهم برای الگوبرداری فرزندانتان است.

10. فرزندپروری موثر با هماهنگی کامل والدین محقق می شود.

کلید آخر و بسیار مهم در فرزندپروری هماهنگی کامل والدین است.
پلیس خوب و بد ویژه مجرمان است نه کودکان.
کودک شما می بایست عشق و همدلی و هماهنگی شما را ببیند و یادبگیرد.
تعارض و تضاد بین والدین به کودکان بسیار آسیب می رساند.
اغلب کودکانی که با روشهای متعارض والدین مواجه و بزرگ می شوند؛ دچار اشکالات رفتاری خواهند شد.
بنابراین با هم هماهنگ باشید و در صورت بروز اشکالات از کمک متخصصین در این زمینه استفاده کنید.  
در صورت تمایل، یکی از منابع را در اینجا می توانید مطالعه کنید.  

فرزندپروری مدرن ایرانی و آسیب به رشد کودک

متاسفانه در شیوه های مدرن فرزندپروری به سبک ایرانی گاهی دیده می شود که والدین با کودک خود تعاملی اینچنینی دارند:

• برایش همه چیز به صورت افراطی میخرند.
• به تمامی خواسته هایش بدون محدودیت پاسخ میدهند.
• با روش های عجیب و غریب تربیتی به او آزادی افراطی میدهند.
• مرز قوانین و الزامات و دستورالعمل ها را برای او در مینوردند.
• ساختار خانواده را بازتعریف و او را پادشاه اقلیم خانواده می کنند.
• چشم و گوش و دست و پای کودکشان می شوند.
• در ارتباطات اجتماعی و تعاملات هم زبان گویای فرزندشان هستند.

 متاسفانه مسیر بسیار بسیار اشتباهی است.
علاوه بر اشکالات رفتاری بسیار که در وهله اول تحملش برای خود شما سخت می شود؛ کودک رفاه زده، تنبل، خسته و بی انگیزه می شود.
دیگر اشتیاق هیچ چیز و هیچ فعالیتی را نخواهد داشت.
بدتر اینکه شما همواره و همیشه باید مانند یک موتور محرک در کنارش باشید تا حرکت کند و پیش برود.
در چنین وضعیتی کودک قاعدتا از تمامی ظرفیتهایش استفاده نمی کند.
حتی احتمال بروز اشکالات رشدی از جمله تاخیر در رشد عاطفی-اجتماعی، کلامی، شناختی و … بسیار وجود خواهد داشت.
 بنابراین در شیوه فرزند پروری خود بسیار دقت کنید چون مستقیما بر شاخص های رشدی فرزند شما تاثیر خواهد گذاشت.
 شیوه فرزند پروری شما اساسا باید به گونه ای باشد که کودکتان ضمن رعایت قوانین و انضباط و اصول رفتاری، به سمت استقلال و توانمندی در انجام امور روزمره خود پیش برود و از پس خودش بربیاید.

اگر در زمینه فرزندپروری نیاز به کمک متخصصین دارید می توانید در این زمینه از مشاوره ویژه فرزندپروری کوشا استفاده کنید و شاهد تغییرات مثبت باشید. 
کاردرمانی و گفتاردرمانی کوشا در منطقه یوسف آباد تهران برای پرورش کودکانی مستقل، توانمند و بانشاط همراه شما خواهد بود.